Rromani čhib

Rromani ćhib thaj buti ki oleski standardizacija ovola ko agorutne saranda – pinda bersh. Deklaracijaja tari standardizacija tari rromani ćhib ko shtarto Lumijako rromano kongresi, kova ikerdilo ko 1990. bersh ki Varshava definishime smernice bashi nirmalizacija, standardizacija thaj kodifikacija tri rromani ćhib. Numa, rromani ćhib panda naje standarduizimi.

 

“Panda na alo dji odova te standardizimo ko gndipa te sare lilje o lil, te odova ovol latinica. Odova na mangne ao Rroma ki Bulgarija thaj Rusija. Numa kop o but phuvja o lil ramosarolape ki latinica. Palo odova, kova dijalekti ka ovol bashi standardizacija, knjizhevni rromani ćhib. Ki amende da isi animoziziteti mashakro Rroma Gurbetija kola djivdinena ko severo tari phuv, taro Beogradi po upre, thaj Rroma Arlije kola djivdinena ko amare thana, taro Nish dji ki granica e Makedonijaja thaj Bugarijaja. Isi diferenta ko dijalkt taro Arlije thaj Gurbetija. Odova so naje, knjizhevno ćhib andja dji odova so but tari rroamni kultura bisterdo. Ikeripa ki godi, naje shukar arakhipa tari kultura”, phenol romolog Dragoljub B. Djordjevich.

 

Rromani ćhib perola ko indo-arijsko grupa taro indoevropake ćhibja. Ki rromani ćhib isi 17 dijalektija kola tane jekh, taro kola ki Srbija em but droma gurbetski, arlijsko thaj thamarsko. Sar phenol Rajko Djurich, kova tano autori tari gramatika tari rromani ćhib thaj jek taro em importantno intelektualcija kola kerena buti ki standardizacija tari rromani ćhib, gurbetski rromani ćhib perola ki vlashko grupa taro ćhibja. Pharo basho vakeriba, sebepi so isi po but krleskere avazija. Dji kaj e arlijski ćhib ovola ko rndo taro navlahongi ćhib, sar em e ćhib taro germanijake Sintija.Po kolaj vakerol pet haj isi ole but persijske, arapsko thaj khorane vakeriba. Numa, em ako isi savena dijalektija, Arlije thaj Gurbetija shukar len pe kan.

 

Ko starto taro akava bersh Rajko Djurich amalikane e Zltomir Jovanovicheja agorishindja Gramatika taro rromani ćhib. Ki analiza taro sa o avazija kola tane ko importantne dijalektija tari rromani ćhib, dikholpe kaj rromano lil ki latinica isi 38 slovia.

 

“Djanolpe kaj isi pandj deklinacije, taro kola trin basho murshikane imenice, a duj basho djuklikane. Ki rromani ćhib naje mashkaruno rodo. Ano glagol naje infinitive, uzaro efta padezhija, sar em ki srbikani ćhib, ki rromani isi em oftoto – ablativ”.

 

Sikljoviba ki rromani ćhib

 

Rromani ćhib ko fundone sikavne ki Srbija sikljovolape ko elektuimo predmeti Rromani ćhib elementijenvar tari nacionaki kultura. Ki teritorija tari Vojvodina sikljovolpe taro 1998. bersh, a ki sa e Srbija taro 2015. bersh. Gramatika tari rromani ćhib, knjizhevnost thaj historija sikavena okola kola vakeren odoja ćhib, thaj isi olen testi tari rromani ćhib thaj knjizhevnost, ko Filoloshko fakulteti ko Beogradi thaj isi olen agorishimo fakulteti taro amalikano sikljovipa.

 

Interesuipa basho sikljovipa tari rromani ćhib ko sikavne naje jek soske ko rromano amalipa na pendjarol kobor importantno te arakhipe rromani ćhib prekalo sikljovipa. Pedagoshke asistentija kola ko mahale kerdje ankete ko daja thaja dada, phenena kaj on ple ćhavencar khere keren lafi rromane, thaj phenena kaj ki sikavni na valjanol te siljoven rromani ćhib.

 

Ko akava problem uti kerol o rromolog Dragoljub B. Djordjevich kip li pustik “Romi – od zaboravljene do manjine u usponu”. Ov ramosarol kaj but rromane aktivistija pachan kaj sikljovipa ki dajaki ćhib shaj anen reso ko sikljovipa e rromengo thaj ćhivol puchipa: ano kova shaipa shaj te ovol te nakhen o status taro ple daja thaj dada, save tane perspective tari moderno lumija phravdjol olenge thaj da li shaj te djan ko minimalistija kola phenena kaj poshukar te o rromane ćhave sikljoven te ramosaren thaj chitinen numa khanchi, maksimalistija kola rodena jek shaipa ko sikljovipa taro rromane ćhave.

 

“Dikhol pe, kaj angluno shaipa shaj kerol po zoralo olengoro etniciteti, numa kerol granica ko shaipa te nakhenpe narazvime bucha ko rroma thaj po tikno jaz mashkari olende thaj javera. Dujto shaipa shaj te dol shaipa te nesave Rroma marenpe suksesno basho neve thana ko aver amalipa, so shaj avol dji ko menjipa ko olengoro lichno thaj etnikano identiteti. Naje kontraindikacije mashkaro arakhipa taro rromano identoteti thaj ćhib thaj mangipa taro maksimalistija. Sikljovipaske mere thaj hakaj taro minoritetija ki avdivesutni Evropa den shaipa rromane ćhavenge te oven sikavde kidajakiri ćhib, em ako odova naje kolaj. Ko dajek drom na djanena ple hakaja, ko dajek drom na mangena te koristinen, a kad mangena – naje ko svako drom ko te sikavi olen”, ramosarol Djordjevich.

 

Bizi nisavi dilemma, rromani ćhib, sar jek taro elemntija taro rromano kulturako identiteti valjani te arakdipe sar ko sikljovibasko sistemi em ki familija. Dji kaj na avol ki standardizacij, valjanol te dikhol pe em e kjizhevno buti ki rromani ćhib, ko bilo kova dijalekti. Kana rromani ćhib ovol standardizuimi odova ka ovol baro djaipa anglal basho Rroma – on ka keren shaipa averenge da te chitinen thaj te djanen po buderi tari rromani ultura numa dji akana, a sa so kerolpe ka ovol ramosardo basho avutne generacije.

 

O teksto haljovel: Tukijan Redžepi