ROMA ANDO FILMOSKO ARTO: KATAR O HOLLYWOOD KI SRBIJA

Katar e legende kotar o sumnakuno vaxt kotar o Hollywood, prekal e Evropaki artoski scena, dži ko signifikantno rolje ko domaćno filmo — e Roma formirinde o filmosko arto ko jekh specialno drom pire talentosa thaj autentičnost.

 

Jekh taro akanutne romane aktora ki Srbija si o Zvonko Mitrović, talentirimo aktori taro Beograd, savo nekobor berša kerel kariera ko teatro thaj filmo. O Mitrović mothoda kaj i pozicija e Romengiri ko srbikano kino lačharel pe, numa kaj seriozno čhinadipa panda isi.

 

 

- Me gindoj ke lam jek baro paso angle. Ko nakhlo vakti, e Roma sine sikavde numa ko filmora prekal stereotipia – čorolipe, kriminalo, jali folklori. Avdive, i situacia paruvel pes, źi kaj maj tikno sar so kamasas. Buteder thaj buteder terne Roma ramon pe ko aktersko akademie thaj len shaipe te sikaven autentikane paramiche kotar amari komuniteta.

 

 

- Von putarde o vudar. Prekal o "O Phanglo Kher" thaj "I Kali Muca, i Parni Muca" o Kusturica dias autentikano glaso e Romane kulturake. E “Le perenqe kiditorenθar”, o Petrović sikavdăs ke jekh rromani paramìći śaj te avel universalo. Numa akana avilas e vrama e romenge te phenen peski historia.

 

 

- Bibahtake si ame inke dur katar o jämställdhet. Odolesqe si importanto te keren pes programură te aźutil pes e terne rromane artisturen, stipendie, workshopură thaj master klasură. I rola e mediengo thaj e themesqe institucienqi anθ-o kadava si but importanto.

 

 

- Patyan ande tute. Na aves deskuražime katar o predrasude. Keren buti pe tumende, sikljoven thaj maren tumen vash tumaro than ki scena. E romani paramichi si vazno, autentichno, thaj vazno – avilas e vrama te shunel la e luma.

 

 

Jekh katar e maj pindžarde reprezentantura katar e romani kultura ande ljuma si o Tony Gatlif, Francuzo režiseri thaj scenaristo, savo dedikerdas piri buti te rodel thaj te prezentirinel e romani muzika thaj dživdipasko stilo. Lesko dokumentarno filmo “Latcho Drom” (1993) si dikhlino sar majsterverko savo festuinel o barvalipe e romane tradicijako. O filmo “Gadjo dilo” (1997) sikavel i tema te arakhel pes i rromani muzika anθ-i Rumunia, kana “Transilvània” (2006) rodel o kamipen thaj jekh duxosqo drom anθ-i rromani kultùra.

 

Mashkar e aktersko legende ikljol avri i Rita Hayworth, savi bijandili sar Margarita Carmen Cansino, kotar ekh familija Spanijake Roma. Leski rola ando filmo "Gilda" (1946) kerdas la sar simbolo vash o sumnakuno vaxt e Hollywoodesko.

 

O Charlie Chaplin, kasqe origìna si phangli e rromane komunitètaça pe dajaqi rig, aresli ikona vaś o lumǎqo kino. Leske filmora “O Ćhavo” (1921), “City Lights” (1931) thaj “Modern Times” (1936) kerde moderno komedija thaj socialo kritika prekal e prizma e marginalizirime kotorenqi e societaqi.

 

Vi o Michael Caine thaj o Yul Brynner, duj romane originasa, mukhle jekh bisterdo drom pe lumako kino. O Caine njerisardas duj Oscarura vash leske rola ano filmora “Hannah thaj lake phenja” (1986) thaj “The Cider House Rules” (1999), a o Brynner kerdas pes pindžardo vash lesko rolo ano “O Kraljo thaj Me” (1956).

 

 

Ande Srbija, kontribucija katar e Rroma ande filmosko arto si but fundosardo, specialno prekal e buća katar o Emir Kusturica thaj Aleksandar Saša Petrović.

O Davor Dujmović ačhilo simbolo e romane kulturako prekal piri sherutni rola ko Kusturicako filmo “Kher bašo phandipe” (1988), kote so khelilo o Perhan, romano čhavo so isi le prenaturalne zora. Leski interpretàcia vaś ekh terno Rrom ande phare źivdipnaske cirkumstancurǎ ćhudǎs e publikaqe ile anθ-i sasti lumǎ.

 

O Šaban Bajramović, thagar e rromane muzikako, sikavgja pes ko nekobor filmora, maškar lende “Kali Mačca, Parni Mačca” (1998), kote so peske muzikasa dende jekh autentikano čhib pe akava kultno filmo.

 

Jekh taro majvažne momentia baši rromani kultura ko filmo ikergja pe ko 1967 berš, kana o Aleksandar Saša Petrovićeskoro filmo „O Čhivdipaske Perna” lia o sumnakuno Palme ko Cannes. Kothe khelilo e Olivera Katarina, thaj o filmo sikavelas o dzivdipe e Romengo ande Vojvodina ande jekh realistikano thaj emocionalno drom.

 

E Roma mukhle jekh bisterdo drom prekal o filmesko arto, numa olengere glasura panda našti te ašunen pe pherdo. Institucionalno suporto, edukacia e terne talentengo, thaj majbari vizibiliteta ande medije si ključne pasura karing jekhutni reprezentacija e romane kulturaki pe sumnalesko ekrano. Sar vakergja o Zvonko Mitrović: „I romani paramisi si importantno – thaj si vakti te šunel la i lumia.”

 

O.V.